Opzoeken

Een bordenwisser is een wisser om schoolkrijt (1) van een mat, zwart geverfd schoolbord af te vegen. Hij bestaat uit een houten blok, die als handvat dient, en een borstelvlak, doorgaans een dik kussen uit vilt of samengesteld uit enkele dwarse stroken vilt (2). Traditioneel werd het krijtstof uit de wisser geklopt tegen een muur of met behulp van een houten meetlat maar inademing van overvloedig krijtstof is nadelig voor de gezondheid. Geleidelijk werd de bordenwisser daarom vervangen door vochtige doeken. De bordenwisser is te onderscheiden van sommige handborstels en van de platenborstel. Om een schoolbord te vegen, werd soms een wiek gebruikt. [MOT] (1) W.N.T. sv schoolkrijt: [schrijfstift van] 'in pijpjes gegoten gips' (2) MIDGLEY, R. & LAWTHER, G. 1982: Encyclopedie van gereedschappen: 21.

De bootshaak is een enkele of dubbele haak om een boot naar een andere boot, een boei of de oever te trekken of van de oever te duwen, om stammen, balken, een ijsschots of een ander drijvend voorwerp af te duwen, ook om een verdronkene naar de boot of de oever te trekken. Touwen worden er ook mee doorgegeven of opgepikt. Doorgaans bestaat het werkend deel uit een halfronde puntige haak om mee te trekken en een rechte punt om mee te duwen. Beiden zijn aan elkaar op een dille gesmeed (1). Daarnaast bestaan er modellen met een punt die niet in het verlengde van de steel ligt, maar schuin (zo'n 45°), met twee haakse punten enz. De lichtere modellen, die op plezierboten dienen om een boei te vangen e.d., zijn nu van brons of plastic en de punten zijn geknopt om beschadiging en verwonding te voorkomen. De houten steel is zo'n 2 à 4-5 m lang. Op ondiepe vaartuigen wordt de diepgang wel eens op de steel aangeduid om te peilen. Voor de pleziervaart is de steel kort (1,5-2 m); hij kan ook van aluminium...

Lang (ca. 20 cm), smal borsteltje waarvan de korte (ca. 2 cm) wollen draadjes tussen een ijzerdraad zijn gedraaid. Het blokfluitborsteltje dient om na het bespelen van de blokfluit het ontstane condensvocht in de binnenkant van de fluit (boring) droog te maken. De kernspleet kan gewoon worden drooggeblazen. [MOT]

De bookhamer bestaat uit een rechthoekig houten blok (lengte ca. 20-30 cm; breedte ca. 10-20 cm; hoogte ca. 8-12 cm) waarin een korte, (kromme) steel (1) (ca. 80-120 cm) steekt, die aan de bovenzijde van het blok even buiten het middelpunt staat. De onderzijde van het blok kan effen of geribd zijn, wellicht in functie van de bewerking. De geribde onderzijde is voorzien van diepe (ca. 1-2 cm) groeven; de uitspringende ribben zijn dan hoekig of afgerond (2). Uitzonderlijk worden ijzeren banden in de zool gestoken, die haaks over de lengte van het blok lopen (3). De bookhamer met effen onderzijde, zou worden gebruikt om te dorsen, d.i. om het zaad van het vlas uit de vruchtdoosjes te kloppen. De stengels worden op de grond gespreid in lagen van twee tot drie vingers dikte. Het blok komt uit eigen gewicht plat op het vlas neer. De bookhamer met geribde onderzijde zou dienen om te braken of te brakelen, d.i. voor het breken van de droge houtachtige delen van de gerote vlasstengel voor het...

Schaaf waarvan de beitel meestal recht is en de zool in de lengte hol- (holronde boogschaaf) of bolrond (bolronde boogschaaf) (1) (2) is. De boogschaven dienen om hol- en bolronde vlakken te bewerken. De kromming van hun zool is derhalve aangepast aan die vlakken maar ze hoeft niet juist dezelfde te zijn, ze kan kleiner zijn. Bovendien is de kromming niet altijd regelmatig; een schaaf met zulke zool zou dienen tot het ruw schaven van het stuk. Er bestaan boogschaven, al dan niet uit metaal, met verstelbare zool. Er bestaan ook enkele boogschaven waarbij de zool zowel in de langs- als de dwarsdoorsnede bol of hol is (V 2001.0445)(3) (zie ook kuipersboogschaaf). Het Japanse model dient om respectievelijk de binnenzijde of de buitenzijde van houten schalen af te ronden. [MOT] (1) Japanse benaming is sori dai kanna (ODATE: 120). (2) Een boogschaaf met hoorn (bv. PODOLAK: 372) komt in onze streken niet voor. (3) Japanse benaming is shiho sori dai kanna (four-sided round plane) (ODATE: 120).

De boorschaaf dient tot het uitschaven van een inspringende hoek of van een brede groef. Haar beitel is iets breder dan het blok. Het schaafsel komt niet door het gat uit het blok maar door een zijdelingse opening. Over het algemeen ligt de snede van de beitel loodrecht op de as van het werktuig. Om gemakkelijker dwars op de vezels te kunnen schaven, bestaan er boorschaven met schuin staande snede. De korte boorschaven hebben een staart om ze gemakkelijker te kunnen vatten. Om een groef uit te schaven, nagelt de vakman een lat op het te bewerken stuk, waarlangs het werktuig glijdt. Hij kan ook de boorschaaf op een veerploeg bevestigen. In dat geval is de boorschaaf meestal van een verstelbare dieptegeleider voorzien (1). De boogvormige boorschaaf, te vergelijken met de boogschaaf, heeft een bolronde zool en dient tot het uitschaven van bolronde stukken. Ook de Japanse schrijnwerker gebruikt de boorschaaf (Japans: shakuri kanna) voor het afwerken van schuifdeuren en schuifpanelen. De Japanse...

Werktuig, met een rubberen rol en geslepen stervormig blad (diam. ca. 15 cm) waarvan de punten over een vast plaatje glijden (1), waarmee men de lange rechte kanten van het gazon afsnijdt. Het werkend deel is tussen een beugel bevestigd. Laatstgenoemde eindigt in een dille waarin een ca. 120 cm lange steel steekt. Vroeger ook een ijzeren, al dan niet fijn getande (2), schijf (diameter ca. 26-28 cm; dikte ca. 2-3 mm) die om een as draait en bevestigd is in een houten steel (vgl. meetwieltje (wagenmaker)). Soms is het blad aan beide zijden voorzien van een tweede schijf (diameter ca. 16-18 cm; dikte ca. 1,5 mm), allen in het middelpunt met elkaar verbonden, die als wiel fungeren opdat het werktuig niet te diep in de grond zou dringen (3). In tegenstelling tot de graskantsteker wordt de rand van het gazon met een borduurafsnijder afgesneden in plaats van afgestoken. Zie ook zodensnijder. [MOT] (1) Zoals bij een schaar waarvan de twee bladen over elkaar glijden en waarmee een doorlopende...

De boomrits dient om te vellen bomen te merken door er een strook schors af te snijden, ook om - bij het lossen van een schip - het aantal balken van een vlot aan te duiden (1). De boomrits heeft een metalen blad met een U-vormig uiteinde en een houten of hoornen hecht van 10-15 cm. Een zijde van de U is scherp (vgl. klompenmakersrits, balkenrits, tapmes). Sommige boomritsen hebben een vouwbaar blad en een soort stootplaat om de hand te beschermen. Zie ook hoefmes voor paarden. [MOT] (1) JANSEN: 117.

Bekervormig (ca. 10 cm doorsnede; ca. 6-10 cm hoog) metalen handwerktuig met een handvat en één of meerdere zeefbodems om bloem en bloemsuiker in een licht en luchtig laagje uit te strooien, bv. op pannenkoeken. De bloem wordt gezeefd door middel van spaken die heen en weer over de zeefbodem(s) bewegen wanneer men het handvat dichtknijpt. Men heeft dus steeds één hand vrij. Zie ook bloemzeef. [MOT]

Het boordmes (1) is een kort (lemmet ca. 6 cm), meestal puntig mesje met houten hecht, waarmee de klompenmaker de scherpe rand van de bek, d.i. de opening van de klomp, afsnijdt. Allerlei versleten messen, o.m. scheermessen, worden hiervoor gebruikt. Ze worden op de slijpsteen geslepen om de gewenste vorm en lengte te bekomen. De vakman vat het hecht in zijn hand met het lemmet naar onder en de snede naar zich toe. Hij trekt dus het werktuig. [MOT] (1) NOORLANDER 1962: 43.