Opzoeken

Handwerktuig om kuipen te merken door er een teken in te snijden; zowel de kuiper als de eigenaar of bv. de accijnsambtenaar konden zo'n teken aanbrengen. Twee modellen kunnen onderscheiden worden: de eenvoudige en de samengestelde kuipersrits. Met de eerste kunnen alleen bogen of cirkels gesneden worden. Het is een gaffelvormig ijzer waarvan één arm spits toeloopt terwijl de andere in en V- of U-vormig scherp blad eindigt (1). Met de samengestelde kuipersrits kunnen en bogen en rechte lijnen uitgesneden worden. Van dat model bestaan er drie submodellen: het eerste waar het blad voor rechte lijnen en het blad voor bogen uit hetzelfde ijzer gesmeed zijn, het tweede waar het blad voor rechte lijnen vouwbaar is en het derde waar het blad voor bogen verstelbaar is om kleine en grote bogen te kunnen trekken. Om een rechte lijn te snijden trekt de kuiper het werktuig naar zich toe. Om een boog te snijden steekt hij de punt in het hout en draait hij het werktuig zoals hij het zou doen met een...

Om makkelijk kruimels van stoffen tafellakens te vegen, kan je gebruik maken van het rolschuiertje, de kruimelveger of de kruimelschuier. Deze laatste bestaat uit een recht of gebogen (1) borstellichaam en een korte steel in het verlengde ervan. Hij is van metaal (koper, zilver, goud), hout, papier-maché of van plastic. Veelal is de kruimelschuier gecombineerd met een kruimelschep. Soms vormt het een set met kruimelschep, kruimelveger en een broodmand. [MOT](1) Het gebogen model gelijkt sterk op een zijdelings gebogen hoedenborstel.

Kleine houten, koperen, zilveren, verzilverde of vergulde – nu ook van plastic - schep, ca. 20 tot 27 cm breed, voorzien van een handvat. De kruimelschep dient om de kruimels van de tafel op te vangen die bijeen worden gebracht door een kruimelschuier of een kruimelveger. Veelal vormt het hiermee dan ook een geheel. [MOT]

Handwerktuig om de kroos uit te snijden, d.i. de groef in het uiteinde van de duigen, waarin de bodemstukken steken (zie ook krooszaag). De kroosschaaf is een kleine schaaf met bolrond blok en verstelbare geleider (1). De schaafbeitel is zeer smal. Daar het werktuig de vezels steeds dwars snijdt, heeft het meestal één of twee zijdelingse mesjes die de randen afsnijden. De kroosschaaf wordt vooral voor grote kuipen aangewend. De geleider glijdt op het uiteinde van de duigen, vooraf effen geschaafd met de kimschaaf, en de kroosschaaf snijdt de kroos uit. Er bestaan betrekkelijk zeldzame kroosschaven met vaste geleider. Zie ook kuipersboogschaaf. [MOT] (1) Te vergelijken met de veerploeg. Trouwens BRUNET 1925: 66 en MAIGNE: 73 spreken van een bouvet-jabloir.

Het krommes is een mes dat sterk op het snoeimes gelijkt maar met vast en doorgaans korter (5-8 cm) blad. Het wordt net zoals het snoeimes gehanteerd en wordt door de mandenmaker gebruikt om een teen door te snijden (1) (zie ook snoeischaar); door de loodgieter en de dekker om bladlood te snijden (2); door de zadelmaker om leder uit te snijden. Ook voor het snijden van wasdoek gebruikt men een krommes. Zie ook balatummes en zakmes. [MOT] (1) Een splijthoutje uitgesneden in het hecht van het krommes is uitzonderlijk (BOUCARD: 81). (2) Ook wel loodgietersmes of loodmes genoemd (VAN HOUCKE 1901-1902: 450). Het is veelal een vouwmes.

Het kuipersstopmes (1) is een houten of metalen mes met breed en stomp lemmet, door de kuiper gebruikt om werk in te brede naden te duwen (vgl. kuipersbeiteltje) of biezen tussen bodem en kroos (2). Het handwerktuig is te onderscheiden van sommige modellen van de mathamer en is te vergelijken met het breeuwmes, dat dezelfde bestemming heeft. [MOT] (1) Er wordt gewoonlijk van stopmes gesproken maar dat woord duidt ook een werktuig aan om stopverf open te strijken. Daarom stellen wij deze benaming voor. (2) WAELPUT E., Cataloog kuipersgereedschap: 73 spreekt daarom ook van een biezenstomper.

Handwerktuig dat lijkt op de hak, maar lichter is (ca. 500-800 gr) en ook een langere steel heeft (ca. 120-150 cm). Met de krabber breekt de tuinier de bovenste laag van de grond om onkruid te ontwortelen en/of, bij droogte, verdamping te reduceren. In tegenstelling tot de hak wordt met dit werktuig niet gehouwen maar wordt al trekkend het blad oppervlakkig door de grond gehaald, terwijl bij het terugstrijken het onkruid eventueel nog eens losgeduwd wordt. Zie ook schoffel, krabbertje, klauwkrabber, handcultivator. [MOT]

Het kroostrekmes (1) dient tot het effen snijden van de binnenzijde van de duigen, waar de kroos uitgeschaafd of uitgezaagd zal worden (zie kuipersboogschaaf en kuipersdissel, holle). Het is een gebogen trekmes (zie glossarium) van ca. 30 cm met één gebogen angel waarop een houten hecht steekt, en een recht metalen hecht. Dat laatste wordt in de kuip gestoken. [MOT] (1) Eigen benaming onbekend. Duidt blaajmes (VAN BAKEL 1962/ 12) enkel het kroostrekmes aan? Vgl. DE BONT: 1.37 en 1.88, die ook dondermes aanhaalt maar twee verschillende tekeningen geeft.

Handwerktuig om een kurk samen te knijpen voor dat ze in de hals van een medicijnflacon of –fles wordt gestoken. De kurktang is een tamelijk zwaar (ca. 0,5 – 4 kg) gietijzeren, bronzen of messing werktuig met twee hefbomen van de tweede soort (zie glossarium) die door een spil aan elkaar bevestigd zijn. Haaks in beide armen zijn twee tot vier conische geribbelde uithollingen van verschillende diameter, in functie van de maat van de flessenhals. Het werktuig wordt meestal op een tafel bevestigd en is veelal vervaardigd in de vorm van een dier, bv. een krokodil (1), salamander, hond of kameleon. De kurktang kan ook bestaan uit een geribd draaiend wiel, voorzien van een handvat. Onderaan bevindt zich een half cilindervormige geribbelde houder waarvan het middelpunt excentrisch ligt ten opzichte van het middelpunt van het wiel. Zo kunnen alle groottes van kurken tussen het wiel en de houder geplaatst worden om ze samen te knijpen.  Een ander tangvormig model bestaat uit twee hefbomen van...

Het laatmes van de veearts is een samengesteld werktuig. Het dient om abcessen open te snijden en aderlatingen uit te voeren. In het hecht, dat soms van koper of hoorn is, passen 2 tot 4 driehoekvormige mesjes in verschillende maten en vaak een operatiemes. Bij het laatmes hoort het slaghout, een knuppelvormige stok, dat soms voorzien is van een loden kop. Men plaatst één van de mesjes op een gezwollen ader en drijft de punt erin door een klap met het slaghout. Bij de mens werden ook aderlatingen uitgevoerd. Daarvoor werd het lancet gebruikt, een dun lansvormig aan twee zijden snijdend mesje. Het mesje werd tussen duim en wijsvinger vastgehouden zodat de scherpe punt in een ader gestoken kon worden. Zie ook zakmes. [MOT]