Het begin
In 2007 ontving het MOT een mooie schenking van wellicht de laatste pompboorder in Vlaanderen, Oscar De Wagter uit Hansbeke bij Nevele. Deze man schonk niet alleen zijn werktuigen, hij gaf ook een uiteenzetting over het boren van een houten pomp. Dit was de aanleiding voor het project Pomp boren.
Collectie van het MOT
Uit diverse schenkingen bewaart het MOT onderdelen van houten waterpompen en uiteraard de handwerktuigen waarmee ze vervaardigd zijn. Zo is er een houten beerpomp die bestaat uit een olmen stam die over een lengte van 3m30 werd doorboord. Voor zover we weten, is dit een uniek stuk in Vlaanderen. Ze weerstond de tand des tijds omdat ze overdekt stond onder de doorrit van een boerderij en dus niet aan weer en wind werd blootgesteld. Verder zijn er enkele ensembles van boorwerktuigen en stukken van houten waterleidingen uit Gent.
Het voornaamste geheel is de schenking van Oscar De Wagter in 2007. Hij werkte als jonge man nog een tiental jaren samen met z'n vader Richard als schrijnwerker, wagenmaker en pompenmaker. Zelf realiseerde hij restauraties van oude pompen en in 1965 boorde en plaatste hij voor het laatst een volledig nieuwe, houten waterpomp. Hij was zeker de derde generatie pompboorders in zijn familie en wellicht de laatste levende pompboorder.
Uniek experiment
Reeds in 2012 bracht het MOT Oscar De Wagter samen met onderzoeker/houtbewerker Luc Verachtert om zijn specifieke technieken en werktuigen toe te lichten. Aangespoord door deze boeiende ontmoeting, uitte Luc de wens om zelf zo’n houten pomp te gaan maken. Voor zover gekend was dit reeds enkele decennia niet meer gebeurd in Vlaanderen. Het MOT was meteen enthousiast om hiervoor de nodige omkadering te leveren maar het duurde enkele jaren vooraleer alle puzzelstukjes samenvielen. Een storm in 2017 zorgde voor een paar mooie rechte eiken stammen waaruit de pomp geboord kon worden. De natuur gaf het startsein.
Beide eiken boomstammen werden met trekpaarden uit het bos gesleept en twee jaar te wateren gelegd in de slotgracht van het Prinsenkasteel aan het Guldendal om scheuren in het hout te voorkomen. Dé grote uitdaging was het uitboren van de stammen, iets wat we nooit eerder deden.
In 2018 worden de plannen definitief gesmeed. Om de techniek van het pompboren rechtstreeks door te geven aan een volgende generatie en om te helpen bij het zware boorwerk, werd de jonge timmerman Mathijs Huygebaert bij het project betrokken. Het project kreeg de financiële steun van de Provincie Vlaams-Brabant.
Naar aanleiding van Erfgoeddag 2019 werden de stammen uit het water gehaald en opnieuw met trekpaarden naar de vakwerkschuur van de Tommenmolen gevoerd. Tijdens vrije demonstraties in mei 2019 kon het publiek vier weken lang de verschillende vervaardigingsfases op één van beide stammen op de voet volgen en kreeg het de kans om vragen te stellen. Aan de hand van een demonstratiepomp kon de werking van het pompmechanisme helder worden uitgelegd.
Het project was op diverse vlakken experimenteel. Zo gebruikten we hoogst uitzonderlijk de originele handwerktuigen van Oscar De Wagter. Deze omvangrijke boorijzers zijn namelijk zo'n bijzondere staaltjes vakwerk van de smid, dat het haast onmogelijk is er moderne replica's van te vervaardigen. Tijdens het boren kwamen er tot dan toe onopgemerkte maataanduidingen op de boorijzers aan het licht. Deze Romeinse cijfers per voet werden wellicht aangebracht om tijdens het boren de diepte te meten. De exacte oorsprong van het gereedschap is niet meer te achterhalen maar de grootvader van Oscar zou ze in de negentiende eeuw bij een openbare verkoop op de kop hebben getikt. Men werkte dus met oud maar oerdegelijk materiaal.
Filmopnames en bezoek De Wagter
Tussen de demonstraties door werden filmopnames gemaakt van alle bewerkingen op een tweede stam, die gelijktijdig werd gewaterd en uitgeboord. Het opzet was een boeiende documentaire over het hele proces.
Tijdens de opnames hadden we de eer om een viergeslacht van de familie De Wagter in de vakwerkschuur te ontvangen. Pompboorder Oscar zag zijn achterkleinzoon de pompzwengel van onze demonstratiepomp bedienen en we konden hem het verruimen van het boorgat door de eiken stam tonen. Oscar was onder de indruk van het stevige formaat van onze eiken stammen en gaf nog enkele tips voor het behandelen van de stam en de locatie van de boorgaten. Helaas is Oscar De Wagter in oktober 2019 op 97-jarige leeftijd overleden.
video: demonstratie van een waterpomp
