Bilhamer (m.)

Bij het onderhoud of de restauratie van de maalstenen, gebruikt de molenaar of molenbouwer een bilhamer (1) om te billen, de maalsteen scherpen door groeven te houwen om het malen te vergemakkelijken. De kerven in een maalsteen uit natuursteen vormen vaak een soort tekening met schuine, radiale groeven, die door de wrijving tussen beide stenen uitslijten en dus opnieuw uitgehamerd dienen te worden (2).

De kop loopt steeds aan beide zijden naar onderen uit tot een scherpe pen, uitzonderlijk in de vorm van een omgekeerde piramide met brede punt. Hij is vrij zwaar in verhouding tot zijn omvang, de uiteinden zijn van zeer hard staal vervaardigd. Er zijn twee hoofdmodellen te onderscheiden. Bij het eerste steekt een houten steel (ca. 20-30 cm lang) in het oog van een lange, smalle symmetrische kop (ca. 12-28 cm lang). Het andere heeft een langer hecht met breder uiteinde en een rechthoekig gat, een uitsparing in het hout, vaak versterkt met ijzeren beslag, waarin een verwisselbare kop wordt vastgezet met een wig.

De bilhamer is te onderscheiden van sommige haarhamers en zaagzethamers. [MOT]

(1) Bilhamer is vooral een Noord-Nederlandse benaming. In Vlaanderen was de term scherphamer algemeen in gebruik volgens GOEMINNE Luc, Allerlei (scherp)hamers, beitels en handbomen in molens, in 'Molenecho's', 36 (2), 2008, 108-112 en STROOP Jan, Bilhamers in 'Taal en tongval', 27, 1975, 86-90.

(2) Zie beelden van het billen van een maalsteen in de Liermolen in Grimbergen.